Askeri Liselerin Tarihi

Kuleli Askerî Lisesi

II. Mehmed İstanbul’u aldığı zaman Kuleli Askerî Lisesi’nin şimdi bulunduğu yerde bir koru, içerisinde de bir manastır ile bir kule bulunuyordu. 1512-1520 yılları arasında Yavuz Sultan Selim devrinde manastır yeniçerilere kışla olarak verilmiştir. Bu kışla mevkii, Bostancıbaşı Odaları diye anılırken zamanla güzel ve süslü bir bahçe haline gelişinden olacak ki Kuleli Bahçesi diye tanınmıştır. I. Süleyman padişah olunca, bahçede yüksek bir kulesi bulunan dokuz katlı ve her katı fıskiyeli havuzlarla süslenen büyük bir kasır yaptırmıştır. III. Ahmed, kule bahçesi ve etrafını has olarak kendi mülkiyetine almıştır. Bu dönemde Doğu Roma devrinden kalan kule yıktırılmıştır. 1744 yılında Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa’nın damadı Kaymak Mustafa Paşa tarafından sahilde bir mescit yaptırılmıştır.

Thomas Allom tarafından yapılmış bir gravür (1841).

29 Eylül 2021 tarihinde karşı yakadan çekilen Kuleli Askeri Lisesi fotoğrafı.

Kuleli Askerî Lisesi'nin denizden görünümü

II. Mahmut (1808-1839) döneminde, Bostancıbaşı Odaları mevkiinde, yani okulun şimdi bulunduğu yerdeki bu kışla, Kuleli Askerî Lisesi’nin ilk yapısı olmuştur. Abdülmecit devrinde (1839-1861) kışla yanınca yerine, yarı kagir olarak yenisi inşa edilmiştir(1843). İki tarafına da kuleler yapıldığı için kışlaya bu tarihten itibaren Kuleli Kışla denilmeye başlanmıştır. 1847’de su yolları tamamlanarak kışlanın su işi de halledilmiştir.

Kafkasyalı Hüseyin Paşa tarafından tertiplenen ve Sultan Abdülmecit’i tahttan indirmek hedefini güden hareketin meydana çıkarılması üzerine, suçluların yargılanması Serasker Rıza Paşa tarafından Kuleli Kışlası’nda yapılmıştır. (Kuleli Olayı, 1859)

Kırım Savaşı'na iştirak etmek üzere İstanbul'a gelen Fransız ve İngiliz askerlerinin bir kısmı, Fransa’nın İstanbul Maslahatgüzarının isteğine uyularak bu kışlaya yerleştirilmiştir (1854). Burası, müttefik askerlerinin kışla ve hastanesi haline getirilmiştir. Harpte yaralanan ve tedavileri sırasında ölen müttefik askerleri kışlanın kuzeyindeki mezarlığa gömüldüğü için yakın zamana kadar bu mezarlığa İngiliz Mezarlığı deniliyordu.

Kışla, 1856’da İngilizler tarafından boşaltılırken, çıkarılan kasıtlı bir yangınla tamamen harap olmuştur. Abdülaziz devrinde (1861-1876) kışla, ana duvarları kagir, iç bölmeleri, tavan ve tabanları ahşap olarak iki kat halinde, Osmanlı’nın Ermeni saray mimarlarından Garabed Amira Balyan tarafından inşa edilmiş; böylece bugünkü kışla ortaya çıkmıştır (1871).

Osmanlı dönemi

Kuleli Askerî Lisesi, Mekteb-i Fünun-ı İdadiye adı altında 21 Eylül 1845’te bugün İstanbul Teknik Üniversitesi olarak kullanılan Maçka Kışlası’nda kurulmuştur. Bu kışlanın tamiri nedeniyle ilk eğitim öğretim yılını, Mızıka-i Hümayün ve Baltacılar dairesi olarak kullanılan Çinili Köşk’te tamamlamıştır. Maçka Kışlası’nın tamiratının tamamlanması üzerine buraya taşınan Mekteb-i Fünun-ı İdadiye, Sultan Abdülmecit’in de bulunduğu bir törenle 10 Ekim 1846’da ikinci eğitim-öğretim yılına başlamıştır. 1868’de mevcut askerî idadilerin(liselerin) birleştirilmesi kararı alınmıştır. Bu tarihte, Kuleli de dahil olmak üzere, dört askerî idadi “Umum Mekteb-i İdadi Şahane” adı altında birleştirilerek Galatasaray Kışlası’na nakledilmiştir. İdadilerin birleştirilmesinden istenen sonuç elde edilemeyince, 1872’de okulların ayrı ayrı öğretime devam etmeleri kararlaştırılmıştır. Bunun üzerine, Mekteb-i Fünun-ı İdadiye ve Deniz İdadisi, Kuleli Kışlası’na taşınmıştır. Bu tarihten sonra okul “Kuleli İdadisi” adıyla anılmaya başlamıştır.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı dolayısıyla Kuleli'nin hastahaneye çevrilmesi kararlaştırılınca okul, Pangaltı’daki harp okulu binasına taşınmıştır. Savaşın sona ermesiyle birlikte Askerî Tıbbiye İdadisi ile birlikte yeniden Çengelköy’deki binasına dönmüştür (1879). Mevcudun artması üzerine okul haricindeki sırt üzerindeki okul hastanesi tahliye edilip burası tıbbiyeye tahsis edilmiştir. Hastane ise Beylerbeyi'ne taşınmıştır. Askerî Tıbbiye İdadisi, daha sonra Haydarpaşa'ya nakledilmiştir(1910).

1912-1913 Balkan Harbi sırasında Kuleli Kışlası tekrar hastane olmuştur. Öğrencilerin bir kısmı Kandilli Kız Lisesi’nin bulunduğu Adile Sultan Sarayı’na bir kısmı da Beylerbeyi Sarayı'nın yanındaki binalara gönderilmiştir. 1913 yılı sonunda, okul tekrar eski binasına taşınmıştır.

I. Dünya Savaşı sırasında okul bir dönem Büyük Ada’daki Rum Yetimhanesi’ne taşınmıştır. Savaş sonu 5 Kasım 1920'de İngilizler’in Mondros Mütarekesi’ne dayanan istekleri üzerine okul binası boşaltılıp İngilizler tarafından Ermeni yetim ve göçmenlerine tahsis edilmiştir.^[2][3]

26 Aralık 1920'de Kuleli İdadisi, önce Kağıthane’de, Sünnet Köprüsü yanındaki çadırlardan ibaret bir ordugaha, bir ay sonra da Maçka’daki karakol binasına taşınmıştır. İngilizlerin buraya da el atması üzerine, Beylerbeyi Sarayı yanındaki eski Jandarma Okulu’na nakledilmiştir.

26 Ağustos 1922’de başlayan Büyük Taarruz'un parlak bir zaferle sonuçlanması sonucu başlayan Lozan Barış Görüşmeleri ile beraber İngilizler, Kuleli Kışlası'nı boşaltarak Türk makamlarına teslim etmişlerdir. Böylece okul, üç yıllık bir aradan sonra, 6 Ekim 1923’te eski yerine tekrar taşınmıştır.

Cumhuriyet dönemi

Kuleli ‘deki Ermeni yetimleri

1924’te çıkarılan “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” (Eğitim Birleştirilmesi) ile okul sivil liseye dönüştürülmüş, adı da “Kuleli Lisesi” olarak değiştirilmiştir. Aynı ders yılı sonunda bu uygulamaya son verilmiş ve okul tekrar askerî liseye çevrilmiştir. Ayrıca 1925’te bugünkü adını almış, Kuleli Askerî Lisesi olarak anılmaya başlamıştır.

II. Dünya Savaşı nedeniyle, seferberlik planlarına uyularak Kuleli Askerî Lisesi Mayıs 1941’de Konya’ya nakledilmiştir. Kuleli Kışlası 1000 yataklı askerî hastane haline getirilmiş ve Boğaz Nakliyat Komutanlığı da buraya taşınmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra, 18 Ağustos 1947’de İstanbul’a taşınarak tekrar ve son kez tarihi ve kutsal yuvasına kavuşmuştur. Kuleli Askerî Lisesi, 1975-76 öğretim yılına kadar Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığına bağlı liselerin fen kolu programını uygulamıştır. Bu tarihte kolej sistemine geçilmiş, daha önce üç yıl olan öğretim süresi hazırlık sınıfının açılmasıyla birlikte dört yıla çıkarılmıştır. 2005 yılında MEB'in liselerdeki öğrenim süresini 4 yıla çıkarmasıyla beraber hazırlık sınıfı kaldırılmıştır. 2008 yılında alınan kararla öğrenim süresi 5 yıla çıkmıştır. 2013 yılında ise tekrar eğitim ve öğretim süresi 4 yıla düşürülerek hazırlık sınıfı kaldırılmıştır.

2016 Türkiye askerî darbe girişiminden sonra ilan edilen OHAL kapsamındaki Kanun Hükmündeki Kararname ile 31 Temmuz 2016 tarihinde diğer askerî okullarla birlikte kapatıldı.^[4]

Işıklar Askeri Lisesi önden görünümü

Işıklar Askerî Lisesi 1844 yılında, Sultan Abdülmecid devrinde askerî idadilerin açılmalarına karar verilmesi üzerine Mekteb-i Fünun-u İdadi adı altında kuruldu. Bir kumaş fabrikasının kamulaştırılarak okul haline getirilmesiyle 15 Şubat 1845 tarihinde açıldı. İlk okul komutanı Yüzbaşı Ali Efendi idi. 5 sınıflı olarak açılan okulun ilk yılında yalnız 5. sınıfa 32 öğrenci alındı, diğer sınıflar sonraki yıllarda açıldı. Öğrencilerin bir kısmı yatılı; diğerleri gündüzlü idi. Okul, ilk mezunlarını 1853 yılında verdi.

1890 yılı sonrası

1855 yılındaki Büyük Bursa depreminde hasar gören okul; bu dönemde civardaki birkaç evin de kamulaştırılması ile genişletildi. Bugünkü okul binalarının yapımı 21 Mayıs 1890 tarihinde 14.000 metrekarelik bir alan üzerinde başladı. 29 Mayıs 1892 tarihinde Bursa Valisi Münir Paşa tarafından büyük bir törenle hizmete açıldı. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Bursa'nın Yunan işgaline uğraması ile öğrenime ara veren okul; Türk Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasından sonra 28 Kasım 1922 tarihinde Askerî İdadi adıyla açıldı.

1926 yılında Bursa 2. Lisesi adı altında sivilleştirilip Millî Eğitim Bakanlığı idaresine bırakıldıysa da aynı sene yeniden Millî Savunma Bakanlığı'nın yönetimine girdi ve Bursa Askerî Lisesi adını aldı. 1928 yılından itibaren okulun ilk beş sınıfı ve sonraki senelerde de her sene birer sınıf olmak üzere ilk ve orta kısımları kaldırıldı; yalnız lise kısmı kaldı.

1960 yılından günümüze

Bursa Askerî Lisesi, 31 Temmuz 1961 yılında tekrar lağvedildi; bina ve tesisler önce 1. Ordu istihbarat birliğine, bir yıl sonra da Personel Okuluna teslim edildi. Eylül 1973 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı ülkede yeniden ikinci bir askerî lisenin açılmasına karar verilmesi üzerine; tarihi Bursa Askerî Lisesi, açılışından 129 yıl sonra ikinci kez, Işıklar Askerî Lisesi adı ile 28 Haziran 1974 tarihinde hizmete girdi. Okul ertesi yıl, "yabancı dile ağırlık veren" sistemle öğretime başladı ve 4 sınıflı oldu.

Işıklar Askerî Lisesi, Hava Kuvvetleri Komutanlığı ile Kara Kuvvetleri Komutanlığı arasında 2008’de yapılan protokol ile Hava Kuvvetleri Komutanlığına devredildi ve Işıklar Askerî Hava Lisesi Komutanlığı adını aldı.

2016 Türkiye askerî darbe girişiminden sonra ilan edilen OHAL kapsamındaki Kanun Hükmündeki Kararname gereğince 31 Temmuz 2016 tarihinde diğer askeri liselerle birlikte kapatıldı.

Maltepe Askerî Lisesi iç nizamiye girişi.

1928 yılında İstanbul Maltepe'de öğrenime açılmış, ilk mezunlarını 1929-1930 öğretim yılında vermiştir. 1941 yılında Akşehir, Konya'ya intikal eden okul, 1947 yılına kadar burada eğitim ve öğretime devam etmiştir. 1947 yılında İstanbul'da Çengelköy'e taşınarak iki yıl faaliyetten sonra 1949-1950 eğitim-öğretim yılında kapatılmıştır.

Genelkurmay Başkanlığınca Kara ve Hava Harp Okulları ile Fakülte ve Yüksek Okullar askerî öğrenci ihtiyacını güvenilir kaynaklardan sağlanması maksadıyla; Kara Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde yeni bir askerî lisenin açılmasına 1978 yılında karar verilmiş ve 9 Eylül 1979 tarihinde okulun inşaatına İzmir'in Güzelbahçe ilçesindeki Çanakkale Bataryasının bulunduğu yerde başlanmıştır.

Eylül 1983'te binaların büyük bölümü tamamlanan Maltepe Askerî Lisesi, hazırlık sınıfı ve Kuleli Askerî Lisesi'nden intikal ettirilen 1. sınıfla birlikte iki sınıf olarak 33 yıllık bir aradan sonra 21 Ekim 1983 tarihinde devlet töreni ile 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından açılmıştır. Kenan Evren de bu okuldan mezundur. Okul 1985-1986 eğitim-öğretim yılında 4 sınıflı olarak kuruluşunu tamamlamış ve İzmir'deki ilk mezunlarını 1986 yılında vermiştir. 2008 yılında yayınlanan bir emirle 2005-2006 eğitim öğretim yılında 4 yıl olan lise eğitimiyle kaldırılan hazırlık sınıfı yeniden eklenmiş ve eğitim- öğretim süresi 5 yıla çıkarılmıştır. 2013 yılında ise tekrar eğitim ve öğretim süresi 4 yıla düşürülerek hazırlık sınıfı kaldırılmıştır.

İlk kez Kaptan-ı Derya Cezayirli Hasan Paşa'nın girişimi sonucu, bugünkü Deniz Harp Okulu ve Deniz Lisesi'nin çekirdeğini oluşturan okul, Kasımpaşa Tersanesi'nde "Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun" adıyla 1773 yılında kurulmuştur. Lise, 1782-1783 yılları arasında donanmanın yeni gereksinmeleri göz önünde tutularak Camialtı'nda Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından yeni bir mühendishane binası yaptırılmış, bu okul ise 1795 yılında Halıcıoğlu'ndaki Kara Mühendishanesi; Mühendishane-i Amire ile birleştirilmiştir. Fakat 1834 yılında giderek artan öğrenci mevcudunun bir bölümünü oluşturan Gemi Seyir kısmı Heybeliada'da bulunan ve II. Mahmud'un yaptırdığı Kalyoncu Kışlası'na taşınmıştır. Daha sonra, halen Kasımpaşa Deniz Hastanesi’nin bulunduğu yerdeki Cezayirli Gazi Hasan Paşa Konağı satın alınmış, burada 1838 yılında tamamlanan 400 öğrenci kapasiteli yeni bir Deniz Mühendishanesi yapılarak tüm okulun yeniden bir arada eğitim ve öğretime başlaması sağlanmıştır.

1839 yılında çıkan Tanzimat Fermanı'ndan sonra okulun eğitim ve öğretiminde çeşitli yenilikler yapılmış, adı "Mekteb-i Bahriye-i Şahane" olarak değiştirilen okul 1851-1852 eğitim yılında ikinci kez ve yine Heybeliada'da Kalyoncu Kışlası'na taşınmış, 1853 yılında 4 sınıflı "İdadi" (lise) kısımları açılmıştır. 1928 yılında ise Bahriye Mektebi'nin adı Deniz Harp Okulu ve Deniz Lisesi Komutanlığı olarak değiştirilmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında ve 1941-1946 yılları arasında Deniz Harp Okulu ve Deniz Lisesi eğitimi Mersin'de sürdürülmüş, 1946-1947 eğitim ve öğretim yılında tekrar Heybeliada'ya taşınmıştır.

Lise, 1963 yılında Deniz Harp Okulu'ndan ayrılmış, 1963-1964 eğitim yılında Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanlığı'na ait binanın bir bölümünde öğretime başlamıştır. Bu bina 1971 yılında Deniz Lisesi Komutanlığı'na bırakılmıştır. Deniz Harp Okulu'nun 1985 yılında Tuzla'daki tesislere yerleşmesinden sonra Deniz Lisesi Komutanlığı, Deniz Harp Okulu ve Deniz Eğitim Komutanlığı'na ait binalarda konuşlanmıştır. Deniz Lisesi Komutanlığı aşağı komplekste yeni eğitim öğretim binalarının inşasının tamamlanmasını müteakip 9 Şubat 2004 tarihinden itibaren hazırlık sınıfı yukarı komplekste lise sınıfları aşağı komplekste olacak şekilde öğretim faaliyetlerine bir süre devam etmiştir. Ancak yukarı okul kompleksinin deniz astsubayların İngilizce eğitim alacakları bir yer olması nedeniyle uzun bir süreden sonra ilk defa tüm sınıflar aşağı okulda okumaya başlamışlardır. Okul ada ekonomisi içinde önemli bir konuma sahip olmuştur.

2016 yılından yaşanan darbe girişiminden sonra ilan edilen OHAL kapsamındaki "Kanun Hükmündeki Kararname" gereğince 31 Temmuz 2016 tarihinde diğer askeri liselerle birlikte kapatıldı.^[3] 2017 yılı itibarıyla, Deniz Harp Okulu'nun Hazırlık Bölümü olarak hizmet vermektedir

·      

1773 tarihli binanın denizden görünüşü

 

·      

Heybeliada ve okul yerleşkesi

 

·      

Okul ve pansiyonu

 

 Kaynak: Wikipedia

 

---